به گزارش وقت صبح به نقل از مهر، با وجود اینکه در گستره استان اردبیل شهروندان به زبان آذری تکلم دارند. اما در بخش جنوبی و در روستاها و شهرهای نزدیک به مرز مشترک با استان گیلان نوای زبان تاتی همچنان شنیده می‌شود.
زبانی که در کتب تاریخی به قدمت دیرینه آن اشاره شده و زمانی گفتار و نوشتار بخشی از ساکنان خلخال را شامل می‌شد. و امروز به فراموشی سپرده شده است.
گویشوران این زبان به دلیل اینکه چندان در راستای معرفی، آموزش و تبلیغ این زبان فعالیتی انجام نشده، روز به روز کاهش می‌یابند. و زبان تاتی در زبان‌های فارسی و ترکی رنگ می‌بازد.
تاتی با توجه به اینکه یکی از زبان‌های ایرانی شمال غربی است. بیشترین نزدیکی را به زبان‌های تالشی، کردی، زازاکی، گیلکی، مازندرانی و بلوچی دارد.
نظرات بسیاری در مورد ریشه‌ی تاتی داده شده‌است. برخی به شباهت‌های تاتی با اوستایی اشاره داشته‌اند.
عده‌ای نیز کوشیده‌اند به شباهت‌ها و پیوندهای تاتی با پهلوی اشاره داشته باشند.
برخی نیز تاتی را به‌همراه طبری و تالشی و گیلکی و کُردی، بازمانده‌های زبان مادی کهن دانسته‌اند.
اشارات تاریخ به زبان تاتی و تقابل با زبان ترکی
ابراهیم فخرایی در کتاب «سردار جنگل، میرزا کوچک خان» یکی از گویش‌های محلی آذربایجان را زبان تاتی معرفی کرده و آورده است:
«اکثر روستاهای بخش امام رود (شاهرود) واقع در جنوب شرقی خلخال. و روستای کجل و اطرافش در بخش خورش رستم دارای زبان تاتی هستند.»
همچنین در دایره المعارف غلامحسین مصاحب آمده است:
«تات لفظ ترکی به معنی عناصر خارجی ساکنان سرزمین ترکان است. این لفظ در کتیبه‌های قرن هشتم میلادی آمده است. و تاریخ طولانی و پیچیده دارد. و تغییراتی نیز در معنی آن راه یافته مثلاً به ملل تحت استیلای ترکان و بالأخص به ایرانیان اطلاق شده است.»
دکتر منوچهر مرتضوی نیز در کتاب «زبان دیرین آذربایجان» آورده است:
«علاوه بر مواد لفظی و ایرانی بی‌شمار که در زبان کنونی آذربایجان وجود دارد و یادگار زبان دیرین این سرزمین است. هنوز در بعضی مناطق آذربایجان گویش‌های اصیل ایرانی وجود دارد. و گروهی از مردم روستانشین آذربایجان به زبان‌هایی که صد درصد ایرانی و از لحاظ مختصات صوتی. و نحوی کهنه‌تر از همه نمونه‌های موجود آذری قدیم است سخن می‌گویند.»
این نویسنده اضافه کرده است:
«این مناطق را به مناسبت این که در قالب زبان کنونی یعنی گویش متأخر آذربایجان ویژگی‌های زبان قدیم را از هر حیث حفظ کرده‌اند. جزیره‌های زبانی می‌نامیم. مهم‌ترین این زبان‌ها تا جایی که اطلاع داریم هرزنی، تاتی و خلخالی است.»
در عین حال زبان‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور استان گیلان تصریح کرد:
تاتی یکی از زبان‌های قدیمی در ایران است که گویشوران آن در غرب استان گیلان، اردبیل، تهران، زنجان و خراسان پراکنده هستند.
شهین شیخ تصریح کرد:
زبان تاتی گونه‌های مختلفی دارد که یک گونه در اردبیل و خلخال دیده می‌شود. و تفاوت گونه‌ها در تفاوت واژگان و تفاوت واکه یا مصوت‌ها است.
زبان معیار زبان‌های دیگر را به حاشیه کشاند
به گفته این زبان‌شناس زبان تاتی در گروه زبان‌هایی است که گویشوران آن رو به کاهش بوده. و به همراه برخی زبان‌های دیگر حداکثر تا ۵۰ سال دیگر اثری از آن‌ها باقی نخواهد ماند.
شیخ معتقد است یکی از دلایل کاهش گویشوران این زبان به انتخاب زبان معیار به عنوان زبان اصلی گویش و تکلم برمی‌گردد. و اینکه حتی گویشوران زبان‌های مختلف تلاش می‌کنند. به دلایل مختلف از جمله پرستیژ اجتماعی نسبت به تکلم و یادگیری زبان معیار اقدام کنند.
گویشوران زبان‌های مختلف تلاش می‌کنند به دلایل مختلف از جمله پرستیژ اجتماعی نسبت به تکلم و یادگیری زبان معیار اقدام کنند وی افزود:
با انتخاب زبان معیار سایر زبان‌ها در حکم گویش است. و مطالعات نشان می‌دهد بر خلاف ترکی و کردی، زبان تاتی و اغلب گویش‌ها در ایران رو به فراموشی است.
استاد دانشگاه پیام نور تهران ادامه داد:
از سویی پدران و مادران هم کمتر با گویش‌ها تکلم دارند و به فرزندانشان گویش خود را آموزش نمی‌دهند.
