شیرین احمدنیا عضو هیئت‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران در یادداشتی نوشت: با فرارسیدن ماه اسفند حدودا یک سال از شروع اپیدمی كووید١٩ در ایران می‌گذرد.
شیوع جهانی این بیماری نیز اخیرا سالروز یک سالگی خود را پشت‌سر گذاشته است. اگرچه این روزها خبرهای مثبتی در جهان از شروع واکسیناسیون در مقابله با این بیماری به گوش می‌رسد، اما همچنان آثار و تبعات این بیماری در زندگی مردم و شهروندان جهان به وضوح دیده می‌شود و همچنان کووید۱۹ چهره اصلی داستان زندگی بشر به شمار می‌رود.
کرونا یکساله شد
گذشت یک سال از شروع این همه‌گیری و همه پیامدهای آن بر زندگی بشر بی‌شک همچنان جای تأمل، مطالعه و پژوهش‌های بسیار دارد، کما اینکه مطالعات و تحقیقات فراوانی هم تا امروز در این زمینه انجام شده و احتمالا تا سال‌ها بعد هم تداوم خواهد داشت.
اما همین آثار و پیامدها مناسبت خوبی را فراهم كرده تا از منظر جامعه‌شناسی و جمعیت‌شناسی سلامت به این پدیده توجه كنیم و بار دیگر یادآور این نكته حائزاهمیت شویم که مسائل و مشکلات ظاهرا پزشکی و درمانی، اساسا مسائلی اجتماعی- فرهنگی هستند. هر بیماری‌ای در یک بستر فرهنگی و اجتماعی ایجاد، تشدید یا تضعیف می‌شود.
ویژگی‌های گروه‌های انسانی
ویژگی‌های گروه‌های انسانی مثل سواد، فقر، مذهب و… در کنار مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مثل شرایط توزیع ثروت، مدیریت منابع انسانی، رسانه‌ها و… به‌همراه سیاست‌گذاری‌های مربوطه می‌تواند در وضعیت کنترل بیماری یا همه‌گیری آن و اثرگذاشتنش بر زندگی مردم جهان تعیین‌کننده باشد.
ازاینرو باید پذیرفت که این فقط وزارت بهداشت و نهاد حاکمیتی بهداشت و درمان نیست که متولی مهار یک بیماری است و وضعیت سلامت مردم، بروز بیماری‌ها، گسترش آنها و چاره‌اندیشی و درمان نیز فقط در حیطه اختیارات پزشکی نیست.
در نتیجه برای حفظ سلامت، پیشگیری از مخاطرات و مدیریت درمان نیاز به شناخت علمی چندرشته‌ای، راهبردها و سیاست‌ها و اقدامات در چارچوب همکاری میان‌رشته‌ای وجود دارد. برای مثال در ارتباط با بیماری ایدز این شناخت نسبت به اهمیت متغیرهای اجتماعی و فرهنگی به‌تدریج حاصل شد.
بحران همه‌گیری کرونا
اکنون نیز در بحران همه‌گیری کرونا هم می‌توان به همه نشان داد که علوم اجتماعی همان تأثیرگذاری بخش پزشکی و بهداشت را می‌تواند در کنترل مشکلات بهداشتی داشته باشد. درحال‌حاضر ما شاهد عملکردهای مختلف در کشورهای دیگر هستیم.
عوامل موثر در میزان موفقیت در پیشگیری
آنچه جوامع را از نظر میزان موفقیت در پیشگیری و مقابله با بیماری و کاستن از هزینه‌های جانی و مالی از یکدیگر متمایز می‌کند، به نظر می‌رسد مرتبط با عواملی چون مسئولیت‌پذیری مقامات و سرعت عمل و پاسخ‌گویی نهادهای ذی‌ربط، شفافیت در اطلاع‌رسانی و کیفیت و کمیت تأمین خدمات بهداشتی و اقدامات نهادی است.
عملکرد رسانه‌های رسمی و غیررسمی
از سوی دیگر، کیفیت عملکرد رسانه‌های رسمی و غیررسمی (شبکه‌های اجتماعی) در آگاهی‌رسانی مناسب و سنجیده، گستره اعتماد عمومی (سرمایه اجتماعی)، آموزش همگانی مؤثر و ترویج الگوهای رفتاری فردی و گروهی مناسب، جلب مشارکت، حمایت و همراهی مردم در جریان اتخاذ رویه‌های متناسب با اقدامات نهادی و در واقع پاسخ‌گویی جمعی به انتظاراتی که نفع و صلاح و سلامت عموم را به همراه دارد، بسیار ضروری است.
جدیدترین گزارش‌های جهانی
در یکی از جدیدترین گزارش‌های جهانی درمورد تبعات همه‌گیری کووید۱۹، درباره پیامدهای اجتماعی- اقتصادی همه‌گیری نیز در زمینه فقر و آسیب‌پذیری (poverty and vulnerability) به نتایج شوک‌آور و رکود اقتصادی در ارتباط با گسترش فقر در کشورهای با درآمد متوسط و پایین اشاره شده است و برآوردها از دامنه ۷۱ میلیون تا ۳۹۵ میلیون نفری سخن می‌گویند که به ورطه فقر شدید (برمبنای ۱.۹ دلار آمریکا) سقوط می‌کنند.
سقوط دوباره به خط زیر فقر
سایر افرادی هم که از خط فقر فاصله دارند، اکنون در معرض این خطر هستند که دوباره به زیر خط فقر سقوط کنند. درواقع افراد فقیر هستند که بیشترین ضربه را از همه‌گیری متحمل می‌شوند و کسانی که دچار عدم امنیت غذایی می‌شوند تا پایان سال ۲۰۲۰ می‌تواند به ۲۶۰ میلیون نفر بالغ شوند.
در مورد زنان احتمال قرارگرفتن در شرایط گفته‌شده بیشتر از مردان است. درآمد گروه‌های وسیعی از مردم با شروع همه‌گیری کاهش پیدا کرده، نصف شده یا کلا مشاغل خود را از دست داده‌اند. اقدامات حمایتی از چند گروه باید در اولویت باشند مثل زنان، مؤسسات خرد و متوسط، افرادی که خوداشتغالی دارند، معلولان، افراد سالمند، کودکان خانواده‌های فرودست، افراد روزمرد و کارگران مهاجر و تمرکز باید روی اقشار آسیب‌پذیر باشد.
برچسب‌خوردن به بیمار بودن
یکی از مشکلاتی که کووید۱۹ به وجود آورده برچسب‌خوردن یا داغ‌خوردن افراد مبتلا به بیماری نیز است و گاه ممکن است این برچسب‌خوردن منجر به رفتار تبعیض‌آمیز، طرد اجتماعی، منزوی‌کردن اقتصادی و گاه خشونت و محرومیت از برخی خدمات و حمایت‌ها شود.
استعمال واژه کرونایی
برای مثال استعمال واژه کرونایی برای کسانی که به کووید۱۹ مبتلا شده‌اند، نوعی داغ‌زدن و برچسب‌زدن است. یکی از نکات مهم نیز این است که حدود یک میلیارد نفر از جوانان و دانشجویان در شرایط کرونا از بسته‌شدن دانشگاه‌ها و مدارس متضرر شدند و رقمی بالغ بر ۸۶ میلیون کودک در شرایط فقر خانوار قرار گرفته‌اند و در نتیجه احتمال داده شده که نسبت کار کودکان افرایش یافته باشد.
در شرایط قرنطینه، خشونت در چارچوب خانه‌ها افزایش یافته و علیه زنان، دختران و پسران خشونت‌های جسمانی، جنسی و عاطفی صورت گرفته است.
منبع: روزنامه شرق
