کتابخانه ها و موزه ملک در تهران و مشهد

مردی ثروتمند که پدر و پدربزرگش از دوره ناصری در حکومت قاجاریه تا پایان پهلوی جزو ثرومند ترین تاجران ایران بودند. از حاج حسین ملک (1250-1351 ه‌ش) املاک بسیاری برجای مانده که وقف عام یا آستان قدس رضوی شده است. اگر شما هم به تاریخ و آثار قدیمی علاقه زیادی دارید، بازدید از موزه و کتابخانه ملک در مشهد و تهران می‌تواند بهترین مکان برای آشنایی با آثار تاریخی باشد. پس در ادامه مطلب از معرفی موزه ملک همراه ما باشید.

تاریخچه خانه ملک در مشهد

در یکی از خیابان‌های معروف مشهد، یعنی خیابان امام خمینی، یکی از عمارت‌های تاریخی و قدیمی شهر واقع شده که به خانه یا موزه ملک معروف است و شما می‌توانید با خرید بلیط قطار مشهد از آن بازدید کنید. موزه ملک از حرم امام رضا (ع) تقریبا ۱۰ کیلومتر فاصله دارد که بهتر است با وسایل حمل و نقل عمومی و یا ماشین شخصی و تاکسی مسیر آن طی شود. در ابتدا که به این خانه قدیمی و زیبا نگاه می‌کنید، معماری آن شما را به یاد خانه های قدیمی قاجاری می‌اندازد، البته حدس شما درست است!

قدمت این موزه به دوره قاجار باز می‌گردد. موزه ملک مشهد در سال ۱۲۸۰ ساخته شده و تا به امروز به لطف بازسازی‌های پیاپی همچنان ظاهر خود را حفظ کرده است. حدود صد سال پیش حاج حسین ملک در این خانه قدیمی زندگی می‌کرده است. از آنجایی که این فرد ثروت بسیاری داشته، املاک موقوفه زیادی در مشهد وجود دارد که به ایشان تعلق داشته است. باغ ملک آباد و باغ وکیل آباد از جمله اموالی بوده که توسط وی وقف شده است.

روند وقف موزه ملک مشهد

حاج حسین ملک با ادامه دادن راه اجداد خود، یعنی همان تجارتی که از اجداد او برای او به جای مانده بود، کم کم ثروت خود را زیادتر کرد و در نقاط مختلف شهر مشهد زمین‌های بسیاری خریداری کرد که بعد ها اداره آن‌ها به دست حکومت وقت افتاد. اگر با خرید بلیط قطار مشهد قصد سفر به این شهر و بازدید از جاهای دیدنی مشهد را دارید، مطالعه درباره تاریخچه آن می تواند جذاب باشد. حاج حسین در کنار کار تجارت خود علاقه زیادی به ادبیات و خوش‌نویسی و فلسفه داشت، آنقدر به کتاب علاقه‌مند بود که توسط یکی از دوستان پدرش به آستان قدس رضوی راه پیدا کرد تا از گنجینه‌های آن بی بهره‌ نماند. این موضوع باعث شد که حاج حسین ملک اقامت در مشهد را انتخاب کند، به همین دلیل خانه ای در مشهد ساخت که امروزه با نام عمارت ملک شناخته می‌شود. از آنجایی که او به فرهنگ و هنر توجه زیادی داشت، بسیاری از املاک خود را وقف در این زمینه کرد. خانه ملک مشهد خیابان امام خمینی است. با این که در این خیابان ساختمان‌ها و آپارتمان‌های مرتفعی ساخته شده اما همچنان در بین این همه ساختمان‌های تازه ساخت و جدید، معماری موزه ملک توجه همه را به خود جلب می‌کند.

اولین چیزی که در این موزه دیده می‌شود، حیاط بزرگ، دیوارهای آجری و پنجره‌های چوبی قدیمی آن هستند که واقعا زیبا جلوه می‌کنند. وارد حیاط ساختمان که شوید، حوضی نسبتا بزرگ با باغچه‌ ای کوچک را خواهید دید که نمای این خانه آجری را طراوت بخشیده است. از آنجایی که این خانه در زمان قاجار ساخته شده، تصویری از سبک معماری روسی ایرانی را در آن مشاهده خواهید کرد که در دو طبقه این خانه لحاظ شده است.

معرفی بخش های مختلف خانه تاریخی ملک مشهد

اگر درباره معماری خانه‌های قدیمی ایرانی سر در می‌آورید و یا اینکه با کارشناسان در این زمینه گفتگو کرده‌اید، حتما می‌دانید که طبقه اول ساختمان‌های دو طبقه قدیمی همیشه به نشیمن اصلی خانه تعلق داشته است، در موزه ملک مشهد نیز این قانون اجرا شده. در ساخت این بخش از خانه ملک از منبت‌کاری‌های هنرمندانه‌ای در سقف و دیوارها استفاده شده است. با نگاه به منبت کاری‌های بی‌نظیر خانه ملک به شوق و ذوق هنرمندان اصیل ایرانی و تجربه آن‌ها در این زمینه پی خواهید برد. طبقه اول خانه تقریباً حالت موزه مانندی دارد، وارد اتاق‌های خانه ملکه بشوید طاقچه‌هایی را خواهید دید که بر روی آن‌ها آثار هنری دیگر هنرمندان به نمایش گذاشته شده است. پس از بازدید از طبقه اول موزه ملک به طبقه همکف آن خواهیم رفت که در گذشته سرویس بهداشتی، مطبخ، گرم‌خانه، نمازخانه و انبار در آن قرار داشته است. خانه ملک هم اکنون حدود ۶۰۰ متر زیر بنا دارد البته در گذشته یعنی در زمان قاجار مساحت آن بیشتر بود یا با گذشت زمان قسمتی از این ساختمان از بین رفت. معماری خاص این خانه زیبایی‌هایی که در آن وجود دارد دلیل کافی برای بازدید از آن است. هم اکنون در خانه ملکه مشهد فعالیت‌های هنری مانند منبت کاری معرق کاری سرامیک سفالگری و گلیم بافی انجام می‌شود. با بازدید از موزه ملک مشهد می‌توانید در کنار لذت بردن از فضای آن با هنرهای ایرانی اصیل آشنا شوید.

بهترین زمان بازدید از خانه ملک مشهد

اگر برای سفر به مشهد به دنبال زمان مناسبی هستید باید بدانید که این شهر در فصل تابستان هوای بسیار گرم در زمستان‌ها هوای سرد دارد. به همین دلیل ممکن است که بازدید از جاهای دیدنی مشهد مانند خانه ملک برای گردشگران و مسافران کمی دشوار باشد. بهترین فصل برای بازدید از موزه ملکه مشهد فصل بهار است که هم آب و هوای مناسبی دارد و هم طبیعت آن سرسبز و دیدنی است. اوایل فصل پاییز نیز می‌تواند انتخاب خوبی برای گردش در جاهای تاریخی شهر مشهد باشد.

معرفی کتابخانه و موزه ملک تهران

پس از معرفی خانه ملک مشهد که یکی از جاهای دیدنی مهم آن است، وقت آن رسیده که با کمک یوترواز و خرید بلیط قطار مشهد تهران برای ادامه توضیحات به املاک ملک در پایتخت بپردازیم. در تهران به مکانی دیگر به همین نام می رسیم که از اماکن تاریخی و قدیمی شهر به شمار می‌رود. این موزه که به کتابخانه ملک تهران نیز شناخته می‌شود در واقع موسسه غیردولتی است که توسط آستان قدس رضوی اداره می‌شود و قدمت آن به دوران پهلوی باز می‌گردد. برای بازدید از موزه ملک باید به طبقه همکف وزیر همکف این ساختمان مراجعه کرد.

تاریخچه موزه و کتابخانه ملک تهران

داستان تاریخی کتابخانه ملک تهران از سال ۱۳۱۶ هجری شمسی آغاز می‌شود که توسط حاج حسین آقا ملک افتتاح شده است. درست در ۶ آبان ماه همین سال بود که حاج حسین آقا خانه پدری خود را با تمامی اثاثیه منزل شامل کتب، مبلمان، تابلوهای نقاشی، سکه‌ها, نسخ چاپ سنگی و لوازم شخصی به وقف آستان قدس رضوی در آورد. این وسایل موقوفی در کنار کتابخانه به نمایش گذاشته شد و در موقوف‌نامه اینگونه بیان شده بود که همه روزه به جز روزهای تعطیل کتابخانه برای ورود علاقمندان باز است تا مراجعه کنندگان از آن استفاده کنند. اما فقط استفاده از کتاب‌ها مجاز بود. در سال ۱۳۴۳هجری شمسی حاج حسین آقا ملک تصمیم گرفت که موزه‌ای نیز در کنار کتابخانه ایجاد کند و برای همین، اشیا گرانبها و ارزشمند تاریخی و هنری را تا حد امکان در این مورد جمع آوری کرده تا در معرض دید عموم قرار دهد. این موزه تا سال ۱۳۷۵ در همان خانه ملک حضور داشت اما با تلاش آستان قدس رضوی موزه‌ای جدید و آماده در خیابان امام خمینی تهران افتتاح شد و موزه و کتابخانه قبلی به این مکان انتقال پیدا کرد.

بخش‌های دیدنی کتابخانه و موزه ملک تهران

در خانه و موزه ملکه تهران مجموعه‌های بسیاری قرار گرفته‌اند که می‌توان برای بازدید از آن ها به موزه ملک مراجعه کرد. از جمله اشیا و وسایلی که در این موزه در معرض دید قرار دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سکه های موزه ملک

به موزه که وارد می‌شوید درست در قسمت راست لابی آن مجموعه سکه‌های قدیمی وجود دارد. از جمله سکه‌هایی که در این مجموعه جای دارند می‌توان به ۱۰ هزار سکه متعلق به دوران لیدیه، سکه‌های دوران پهلوی دوم، مدال ایرانی از قرون ۶ پیش از میلاد مسیح تا دوران پهلوی، سکه‌های یونانی، عثمانی و همچنین سکه‌های مربوط به خلفای اسلامی اشاره کرد. برخی از سکه های ایرانی کمیاب مانند سکه فتحعلی شاه در لباس ایل در این موزه یافت می‌شوند.

نقاشی های موزه ملک

بخش دیگری از موزه که برای هنرمندان بیشتر جالب توجه است، بخش آثار هنری است. این آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی ارزشمند و قدیمی هنرمندان معروفی همچون لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و کمال الملک غفاری است. البته آثار گرانبهایی از نقاشان اروپایی نیز در میان این آثار دیده می‌شود. این آثار که متعلق به دوران قاجار، پهلوی و معاصر هستند با تکنیک‌های رنگ روغن، سیاه قلم، مداد رنگی و همچنین آبرنگ طراحی شده‌اند که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست.

فرش های موزه ملی ملک

سومین مجموعه‌ای که در موزه ملک تهران می‌توان مشاهده کرد مجموعه فرش‌های نفیسی است که در طبقه زیر همکف در معرض دید قرار داده شده‌اند. تعداد این قالی‌ها و قالیچه‌ها به حدود ۴۴ تخته میرسد که از جمله آثار نفیس از نقاط مختلف ایران هستند. در بافتن این فرش‌ها دستان هنرمند و توانگر بافندگان مربوط به ۲۰۰ سال پیش نقش داشتند. یکی از فرش‌های منحصر به فرد و خاص موزه نزدیک به ۱۶۰ سال قدمت دارد که پیشینه آن به شهر سنندج باز می‌گردد و جنس آن نیز از ابریشم است.

تمبرهای موزه ملی ملک

در همان طبقه زیر همکف و در بخش دیگر مجموعه‌ای از تمبرهای قدیمی به نمایش گذاشته شده است. حدود ۱۰۰ هزار تمبر از اولین تمبرهای ایران و جهان تا تمبرهای امروزی در این مجموعه قرار دارند. از نایاب‌ترین تمبرهایی که در موزه ملک به نمایش گذاشته شده می‌توان به تمبر پادشاه ایتالیا یعنی ویکتور امانوئل اشاره کرد که ظاهرا مانند این تمبر حتی در ایتالیا نیز وجود ندارد. این مجموعه جالب از تمبرها بخش جذاب موزه ملک تهران هستند.

آثار خوش‌نویسی موزه

از دیگر قسمت‌های جذاب موزه و کتابخانه ملک تهران، مجموعه آثار خوش‌نویسی است که آثار ارزشمندی از هنرمندان ایرانی اسلامی در آن نقش ویژه‌ای دارند. علیرضا عباسی، میرعماد و میرزا غلامرضا اصفهانی از جمله هنرمندانی هستند که آثار آن‌ها در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است.

کتابخانه ملک تهران

یکی از کتابخانه‌های ارزشمند و مهمی که در کشور وجود دارد، کتابخانه موزه ملک است که غنی‌ترین مجموعه از کتب موجود است. نسخ خطی موزه ملک و وجود ۱۹ هزار جلد رساله است که این موزه را به یکی بزرگ‌ترین کتابخانه‌های ایران تبدیل کرده است. یکی از آثار خطی که در این کتابخانه وجود دارد، طوفان البکا است که تصویری قابل لمس از واقعه‌ی کربلا را به نمایش می‌گذارد. ده ها هزار جلد کتاب فارسی و عربی، کتاب‌هایی به زبان فرانسه، انگلیسی، روسی، اسپانیایی، ایتالیایی، لهستانی، ترکی و حتی رومانیایی در این مجموعه وجود دارد. انواع اسناد تاریخی نیز که تعداد آن‌ها حدود ۶۴ هزار برگ است در موزه ملک تهران یافت می‌شوند. مجموعه مواد دیداری و شنیداری نیز از سال ۱۳۹۰ به کتابخانه موزه ملک اضافه شد که مجموعه ای از پوسترها، کاتالوگ‌ها و لوح‌های فشرده است‌.

قسمت‌های مختلف کتابخانه ملک

• بخش آیین‌های وقف‌نامه‌ای
• نمایشگاه کتابت و نگارگری
• تالار محققان و نشریات، نمایشگاه سکه
• کتابخانه‌ای از نسخ نفیس خطی
• نمایشگاه خاندان غفاری و کمال
• موزه ملی ملک با آثار تاریخی ۳۰۰۰ ساله

موزه ملک تهران کجاست؟

آدرس موزه و کتابخانه ملک تهران به راحتی قابل دسترس است، این مکان در خیابان امام خمینی، میدان مشق، روبروی ساختمان وزارت امور خارجه واقع شده است. برای رسیدن به موزه ملکه تهران ‌می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو استفاده کنید. برای استفاده از مترو باید ابتدا سوار خط یک یعنی خط تجریش-کهریزک و همچنین خط ۲ یعنی خط فرهنگسرا-صادقیه شوید. پس از خروج از ایستگاه مترو باید به سمت غرب خیابان امام خمینی حرکت کنید و وارد میدان مشق شوید تا خانه ملک را پیدا کنید. از خطوط اتوبوس که به پایانه میدان امام خمینی می‌روند نیز می‌توانید برای دسترسی به موزه ملک استفاده کنید.

ساعات بازدید از موزه ملک

ساعت کار موزه ملک در نیمه اول سال از ۸:۱۵ تا ۱۶:۴۵ (روزهای پنجشنبه تا ۱۵:۴۵) و در نیمه دوم سال از ۸:۳۰ تا ۱۶:۱۵ (روزهای پنجشنبه تا ۱۵:۱۵) است.

سخن پایانی

بهتر است برای بازدید از خانه ملک تهران حداقل نیمی از روز را به آن اختصاص دهید تا بتوانید بخش‌های مختلف آن را به طور کامل بازدید کنید. در صورت کسب اطلاعات بیشتر در باره موزه ملک و خرید بلیط هواپیما می‌توانید با یوتراوز در ارتباط باشید.

تحریریه وقت صبح