چه مسیری پیش روی احیای برجام است؟

کوروش احمدی، کارشناس روابط بین‌الملل در شرق نوشت: نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرا که دوشنبه گذشته برگزار شد، تحول دیگری در روند تلاش‌ها برای احیای برجام بود. بیانیه این نشست و برخی اظهارات مقامات اروپایی در پی آن حکایت از تحولی مثبت در راستای تسهیل بازگشت آمریکا به برجام دارد.

نکته تازه در این بیانیه این است که در آن «وزرا دورنمای بازگشت آمریکا به برجام را تصدیق و بر آمادگی و تشریک مساعی خود برای پرداختن مثبت به آن تأکید کرده‌اند».

بیشتر بخوانید: ناصر هادیان: آمریکا راهی جز بازگشتن به برجام ندارد

واکنش اروپا

این تعبیر از آن جهت مهم است که تا قبل از آن حرف‌و‌حدیث‌هایی در مورد بازگشت آمریکا به برجام مطرح بود، از جمله آلمان و فرانسه بایدن را از بازگشت عجولانه به برجام برحذر می‌داشتند.

در این رابطه از یک دیپلمات اروپایی بدون ذکر نامش نقل شده که اکنون توجه کمتر بر تدوین یک توافق جامع جدید و بیشتر بر تلاش برای تثبیت برجام موجود و سپس پرداختن به همکاری‌های بیشتر متمرکز شده است.

گاردین نیز از یک مقام اتحادیه اروپا نقل کرده که همه در نشست دوشنبه موافق بودند که نخست برجام را حفظ و آمریکا را به بازگشت به برجام کنونی بدون پیش‌شرط و بدون اصرار برای افزودن بر آن متقاعد کنند.

این مقام افزوده که تنها در صورتی می‌توان ایران را به بازگشت به برجام متقاعد کرد که منافع اقتصادی برجام برای ایران تأمین شود.

پیش‌شرط احیای برجام

این مهم را لارنس نورمن خبرنگار مطلع وال‌استریت‌ژورنال نیز در توییتی تأیید کرده‌ است. به گفته او «پیام اساسی نشست دوشنبه این بوده که بگذارید برجام بدون پیش‌شرط احیا شود». محتمل است که دولت انگلیس در تعدیل مواضع آلمان و فرانسه در مورد خودداری از مشروط‌کردن بازگشت آمریکا به برجام نقش ایفا کرده باشد؛ چراکه برعکس آلمان و فرانسه که سعی در قانع‌کردن بایدن به تعیین شرایطی برای بازگشت به برجام داشتند، دولت انگلیس در یکی، دو ماه گذشته در مورد نحوه بازگشت آمریکا به برجام ساکت بود.

وزیر خارجه انگلیس بعد از نشست کمیسیون مشترک نیز در اشاره‌ای ضمنی به قانون اخیر مجلس ایران تنها از یک پیش‌شرط سخن گفت و آن اینکه ایران «برنامه اخیرا اعلام‌شده برای توسعه برنامه هسته‌ای را اجرا نکند».

تماس‌هایی غیررسمی

به علاوه، می‌توان احتمال داد که تیم بایدن در جریان تماس‌هایی غیررسمی با مقامات سه کشور اروپایی روشن کرده باشد که همچنان برای احیای برجام اولویت قائل است. بایدن در دوم دسامبر به توماس فریدمن، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز، گفته بود که همچنان بر نظر خود مبنی بر بازگشت به برجام به شرط بازگشت ایران به تعهداتش پایبند است و مایل است پرداختن به مسائل دیگر را به بعد از این مهم موکول کند.

این در حالی بود که فریدمن در 29 نوامبر طی یادداشتی از بایدن خواسته بود که از اهرم فشار تحریم‌ها برای تقویت برجام و واداشتن ایران به رفع نگرانی‌های غرب در مورد برنامه هسته‌ای و سیاست منطقه‌ای ایران استفاده کند. به‌هر‌حال با این تحول مثبت، از این پس اگر تحولی منفی رخ ندهد، «بازگشت بدون مذاکره به برجام» که مد نظر ایران است، عملی می‌نماید.

در این صورت طرف‌های ذی‌ربط تنها باید در فکر تهیه مقدمات کار باشند. مهم‌ترین مسئله در این رابطه این است که دولت بایدن بپذیرد که نخست تحریم‌ها را تعلیق کند و سپس ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد.

منطقا روال کار باید چنین باشد؛ چراکه این آمریکا بود که از برجام خارج شد و ایران به‌عنوان «اقدامات جبرانی» گام‌های پنج‌گانه‌ای در فاصله‌گرفتن از تعهدات خود برداشت. اما اگر دولت بایدن اصرار کند که نخست ایران به تعهدات خود برگردد و سپس تحریم‌ها تعلیق شود، در آن صورت کار ممکن است اندکی دشوار شود، هرچند غیرممکن نخواهد بود.

زمان

باربارا اسلیون، پژوهشگر مؤسسه آتلانتیک، حدود یک ماه قبل از یک مقام سازمان ملل نقل کرده بود که بازگشت ایران به تعهداتش شامل حذف سانتریفیوژهای جدید، فرستادن مازاد اورانیوم غنی‌شده به خارج و… بین چهار تا شش هفته زمان می‌برد.

در این میان یک راه‌حل برای حل اختلاف در مورد تقدم و تأخر می‌تواند این باشد که مثلا بایدن با صدور یک فرمان اجرائی، ضمن لغو فرمان اجرائی مورخ 8 می ‌‌2018 ترامپ به وزیر خزانه‌داری دستور اجرائی تعلیق تحریم‌ها بعد از تأیید اجرای تعهدات ایران توسط آژانس را بدهد. در هر صورت، چنانچه اراده سیاسی برای بازگشت به برجام وجود داشته باشد، به نحوی از انحا این مهم عملی خواهد بود.

البته همچنان دو مشکل بالقوه ممکن است مسئله‌ساز شود: نخست اصرار بر اجرای مصوبه مجلس ایران در مورد افزایش فعالیت‌های هسته‌ای و دوم ترفند جدید تندروهای کنگره آمریکا برای متقاعدکردن ترامپ به ارسال برجام به سنا به‌عنوان یک معاهده و رد آن توسط سنا.

تحریریه وقت صبح