تفاوت شدت رکود ساختمانی بین تهران و سایر شهرها سبب شد «بازار ساختوساز پایتخت» کوچک شود. بررسی‌هااز آنچه در آخرین آمار رسمی از نبض مسکنسازی آمده، حاکی است: سهم تهران از این بازار کشوری به زیر ۱۰درصد سقوط کرده است. این سهم ابتدای دهه ۹۰ نزدیک به ۳۴درصد بود، اما به تدریج کاهش یافت. تورم بالاتر زمین در پایتخت نسبت به سایر شهرها، بر عایدی ساختوساز در این کلان‌شهر و تیراژ تولید اثر منفی بیشتری گذاشته است. آمار جدید با شاخص «کف عرضه مورد نیاز برای تعادل بازار مسکن» آنالیز شد.
رکود ساختوساز در کشور با استناد به خانه‌‌‌سازی‌‌‌های بهار 1403، برای سال یازدهم تمدید شد. گزارشاز جزئیات اولین تصویر رسمی از مسکنسازی در سال‌جاری که برای فصل اول سال است، نشان می‌دهد: در کل کشور ساخت 130هزار واحد مسکونی طی بهار امسال آغاز شد و این رقم برای تهران 12هزار و 300 واحد بوده است. هر چند تیراژ ساخت مسکن هم در تهران و هم در کشور نسبت به بهار سال گذشته حدود 30درصد افزایش پیدا کرده، اما این تیراژ در مقایسه با «کف مورد نیاز عرضه برای تعادل بازار» همچنان پایین است. در عین حال، «وزن تهران در بازار ساختمانی کشور» سقوط کرده و به پایین‌‌‌ترین میزان از سال 90 و حتی از نیمه دهه 80 به بعد، رسیده است.
سنجش بازاری تیراژ ساخت مسکن
بررسی‌‌‌ها از آمار رسمی مربوط به ساختوساز در کشور نشان می‌دهد، طی ماه‌‌‌های بهار امسال به طور متوسط 43هزار واحد مسکونی احداث شده است. نیازسنجی‌‌‌هایی که اوایل دهه 90 برای «کف عرضه مورد نیاز سالانه جهت تعادل بازار مسکن طی بازه 10 ساله» انجام شد، حداقل تیراژ مورد نیاز ماهانه را 46هزار واحد مسکونی جدید اعلام کرده است. به این ترتیب، ساختوساز از این منظر، در رکود قرار دارد، چرا که در صورت «فراهم بودن شرایط سرمایه‌‌‌گذاری ساختمانی در کشور»، سازنده‌‌‌ها مثل سال‌های دهه 80 و ابتدای دهه 90، ماهانه به طور متوسط نزدیک به 60هزار واحد مسکونی احداث می‌‌‌کردند.
متوسط سالانه ساختوساز در کشور از سال 93 تاکنون، رقمی معادل 390هزار واحد مسکونی بوده که در مقایسه با «تراز عرضه مورد نیاز برای تعادل بازار مسکن»، همواره کمتر بوده است. امروز با استناد به تیراژ بهار 1403 مشخص می‌شود، رکود ساخت مسکن وارد سال یازدهم شده است.
این رکود که به معنای «کسری عرضه جدید در برابر نیاز بازار» است، عاملی برای بالاماندن قیمت مسکن است. البته میزان کمبود ساخت مسکن بر اساس «مقایسه تیراژ ساخت با کف مورد نیاز» به مراتب کمتر از رقم مورد ادعای برخی افراد است. طی این دوره 10 ساله به طور متوسط سالانه حدود 200هزار واحد کمتر از «سطح مورد نیاز برای تعادل بازار» در کشور احداث شده است. بررسی‌‌‌ها از علت رشد حدود 30 درصدی تیراژ ساخت مسکن در بهار امسال نسبت به بهار پارسال در کشور نشان می‌دهد، این رشد نه به معنای «بهبود اوضاع فعالان ساختمانی» که ناشی از «مسکنسازی دولتی» است. آمار تیراژ ساخت مسکن دولتی که البته همان هم به مراتب کمتر از وعده دولت است، در آمار ساختمانی بهار امسال و سال‌های گذشته درج شده است.
رکود ساختمانی تهران؛ شدیدتر از کشور
بر اساس بررسی‌‌‌های «دنیای‌‌‌اقتصاد»، رکود ساختوساز در تهران طی سال‌های گذشته، شدیدتر از کشور بوده است. از سال 93 تا بهار امسال، سالانه به طور متوسط 7درصد تیراژ ساختمان‌‌‌سازی در تهران افت کرده است. در کشور اما این رقم حدود منفی یک‌درصد بوده است. در عین حال، فاصله کسری مسکنسازی تا «کف مورد نیاز برای تعادل بازار»، در تهران و کشور طی این سال‌ها تقریبا برابر و حدود 30درصد سالانه بوده است. کف عرضه ماهانه مورد نیاز در تهران برای تعادل بازار مسکن، حدود 6هزار و 200 واحد مسکونی است. اما در بهار امسال به طور متوسط 4هزار و 100 واحد در ماه احداث شد.
بازار ساختمانی تهران کوچک شد
بهار امسال «سهم تهران» از بازار کشوری ساختوساز به «پایین‌‌‌ترین» میزان از سال 90 رسید؛ بازار ساختمانی تهران کوچک شده است.
وزن تهران از ساختوسازهای کشوری به لحاظ «تیراژ مسکنسازی»، در سال 90 رقمی معادل 33درصد بود که با توجه به «وزن تهران در بازار معاملات مسکن در کشور که همان یک سوم است»، آن سهم ساختمانی ابتدای دهه 90، سطح مناسب و قابل قبولی به نظر می‌‌‌رسید. اما بعداز جهش قیمت مسکن در سال 92، این سهم کم شد و به زیر 30درصد آمد و در سال‌های 97 به بعد، با رکود ناشی از جهش‌‌‌های مکرر قیمت، سهم کمتر و کمتر شد تا اینکه از 11درصد سال 1402 به زیر 10درصد سقوط کرد.
رژیم ساختمانی تهران در شرایطی است که «تقاضای مسکن در پایتخت» نسبت به قبل، تغییر کاهشی پیدا نکرده و موجی از تقاضا به دلیل سلب قدرت خرید، در بیرون بازار خرید قرار دارند. تنزل ساختمانی تهران در جایگاه کشوری الزاما به معنای مهاجرت سازنده‌‌‌ها به دیگر شهرهای کشور نیست. هر چند در سال‌های گذشته بخشی از سازنده‌‌‌ها از تهران مهاجرت کردند اما این اتفاق تا حدی نبوده که «سهم ساختوسازهای پایتخت» به یک‌‌‌سوم قبل کاهش یابد. این سقوط به دلیل «سلب قدرت ساختوساز» در تهران است.
تفاوت فاحش عایدی ساختوساز بین تهران و کشور
موانع اقتصادی ساختوساز در تهران بزرگ‌تر از کشور است. بررسی‌‌‌ها در این‌باره نشان می‌دهد: متوسط عایدی سرمایه‌‌‌گذاری ساختمانی طی 6 سال گذشته در تهران 27درصد اما در کشور 43درصد بوده است. تفاوت مثبت عایدی ساختمانی کشور به خاطر «سطح کمتر جهش قیمت زمین» در شهرهای دیگر در مقایسه با تهران است.
از سال 97 تاکنون، قیمت زمین در تهران سالانه 67درصد جهش کرد اما در کشور 60 درصد. این در حالی است که میزان رشد هزینه ساخت (تورم مصالح ساختمانی) در تهران و کشور تقریبا مشابه هم بوده است. از طرفی، سهم قیمت زمین در قیمت تمام شده ساخت مسکن در تهران به مراتب بیشتر از سایر شهرهای کشور است. بنابراین جهش بیشتر قیمت زمین در تهران باعث افت عایدی سرمایه‌‌‌گذاری ساختمانی نسبت به سایر شهرها شده است. به همین دلیل است که تبعات رکود تورمی مسکن برای ساختمان‌‌‌سازهای تهرانی گران‌تر تمام شده است. فعالان ساختمانی برای احیای فعالیت‌‌‌شان نیازمند «سه تحول» هستند. تحول اول، «حل مساله جهش قیمت مسکن و قدرت خرید تقاضای مصرفی» است. در صورتی که این مهم رخ ندهد، احتمال تداوم رکود ساختمانی به مراتب بیشتر از تغییر این فاز است. تحول دوم، «حل مساله تورم ساخت و زمین» است.
تحول سوم نیز «حل ریسک‌‌‌های غیراقتصادی بالابرنده بازدهی فعالیت‌‌‌های غیرمولد» است.
طی سال‌های گذشته «ملک‌‌‌بازی» در تهران و کشور بیش از دو برابر، سود بیشتر نسبت به «ملک‌‌‌سازی» داشته است. ریسک‌‌‌ها از آنجا که هزینه تولید و فعالیت مولد را بالا می‌‌‌برد اما به دلیل «بالا بردن انتظارات تورمی»، روی بازدهی سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های غیرمولد اثر مثبت می‌‌‌گذارد. در نتیجه، حتی سازنده‌‌‌ها نیز مجبور به خرید ملک برای در امان ماندن از تورم عمومی می‌‌‌شوند و به همین خاطر بودجه مورد نیاز برای ساختوساز را از دست می‌دهند.
