مهدی زارع طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: مهار آتش سوزی و انفجار در بندر شهید رجایی پس از ۴۸ ساعت نیازمند روش‌های پیشرفته، تجهیزات سنگین و مدیریت بحران چندجانبه است. با توجه به گستردگی خسارات احتمالی (انفجار، آتش‌سوزی مواد نفتی/شیمیایی، تخریب سازه‌ها) علت دقیق انفجار بندر شهید رجایی در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است.
ساخت بندر شهید رجایی با نام اولیه «شه بندر» با توجه به مصوبه سال ۴۹ شورای اقتصاد با قراردادی با یک کنسرسیوم ایتالیایی ایتالکو آغاز شد. از سال ۱۳۵۳ عملیات احداث آن کلید خورد ولی بلافاصله پس از انقلاب، احداث این بندر در دولت شهید رجایی در سال ۱۳۵۹ پیگیری و در سال‌های پس از جنگ تحمیلی تکمیل شد.
با توجه به اهمیت این بندر به عنوان یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری ایران و سوابق حوادث مشابه، می‌توان از دید پدافند غیرعامل چند نکته را مد نظر قرار داد. شروع حادثه ابتدا با یک آتش‌سوزی جزیی در محدوده اسکله کانتینری شرکت سینا حریق بود. علل احتمالی این آتش‌سوزی و انفجارهای بعدی (بر اساس سناریوهای محتمل) را می‌توان حوادث صنعتی یا نقص فنی انفجار مخازن سوخت یا مواد شیمیایی به دلیل نقص در نگهداری، افزایش فشار یا خرابی تجهیزات دانست.
آتش‌سوزی ناشی از جرقه یا اتصال برق در انبار کالاهای قابل اشتعال و اشتباهات انسانی در مراحل بارگیری و تخلیه محموله‌های خطرناک در این نوع حوادث موثرند. می‌توان احتمال حادثه‌ای تصادفی از قبیل آتش‌سوزی ناشی از گرمای شدید و حادثه ناشی از برخورد و تصادف جرثقیل را نیز در نظر داشت.
آتش‌سوزی پالایشگاه‌ها و بنادر ایران در سال‌های اخیر رخ داده و سابقه آتش‌سوزی بندرها در ایران با توجه به بنادر مهم تجاری و نفتی مانند بندر شهید رجایی، بندر امام خمینی، بندرعباس و چابهار قابل تامل است به خصوص که در سال‌های گذشته، برخی حوادث آتش‌سوزی و انفجار به دلیل نقص فنی و برخی دیگر احتمالا تحت تأثیر خرابکاری بوده است.
در انفجار بندر امام خمینی (۲۶ خرداد ۱۴۰۲) انفجار در انبار کالاهای تجاری (احتمالا مواد شیمیایی یا سوختی) ۱۲ مجروح و آسیب به اسکله داشت. در آتش‌سوزی بندرعباس (۱۰ تیر ۱۴۰۱) آتش‌سوزی در لوله‌های انتقال نفت نزدیک بندر، ۴۸ ساعت اختلال در ترانزیت کالا ایجاد کرد. در حادثه انفجار ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ بندر شهید رجایی، احتمالا ترکیبی از نقص فنی و عوامل انسانی موثر بوده و فوریت اقدامات پدافند غیرعامل قوی، از جمله واکنش سریع، ارزیابی خسارت و راهبردهای بازسازی بهتر از قبل ضروری است.
در واکنش سریع، بسیج اضطراری مقامات سازمان مدیریت بحران و هلال احمر، آتش‌نشانان و تیم‌های پزشکی برای نجات بازماندگان، مهار و خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها و ارایه کمک‌های اولیه به سرعت انجام شد. با توجه به اهمیت استراتژیک بندر، ارتش و سپاه در ایمن‌سازی منطقه کمک کردند. در تخلیه این بخش از بندر، تخلیه مناطق مسکونی و صنعتی نزدیک برای جلوگیری از تلفات انجام شد و تمام اهالی روستای خونسرخ که نزدیک‌ترین روستا به محل حادثه بود، تخلیه شدند.
تیم‌های مدیریت بحران، از صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برای انتشار پیام‌ها و اطلاعیه‌هایشان استفاده کردند. هماهنگی بین سازمانی بین نهادهای مدیریت بحران شهری، استانی و ملی بسیار مهم بود. انفجار خسارات شدیدی به تأسیسات بندری، انبارها و ارتباطات حمل و نقل (جاده‌ها، راه‌آهن) وارد کرد و ساختمان‌های اطراف دچار تخریب موج انفجار (شکستن پنجره‌ها، فروریختن دیوارها) شد و قطع عملکرد این بخش از اسکله بندر شهید رجایی، خسارت اقتصادی به صورت اختلال در عملیات واردات و صادرات ایران ایجاد کرد.
نشت مواد شیمیایی نیاز به مهار خطرات محیط زیستی دارد. رویکرد بازسازی بهتر از قبل، با بازسازی مقاوم و ایجاد زیرساخت‌های قوی‌تر در برابر انفجار و پروتکل‌های ایمنی بهتر ممکن است. مواد خطرناک از این پس باید دورتر از مناطق پرجمعیت و تمرکز صنعتی ذخیره شوند. سیستم‌های هشدار اولیه پیشرفته و نصب آشکارسازهای نشت گاز، سیستم‌های اطفای حریق و آلارم‌های خودکار و تمرین‌های آمادگی در برابر سانحه و تمرین‌های منظم پدافند غیرعامل برای کارکنان و کارگران بندر و جوامع محلی الزامی است.
حمایت دولتی و بین‌المللی برای از سرگیری سریع عملیات تجاری و جبران خسارت مشاغل و کارگران آسیب‌دیده در درجه‌های بعدی اهمیت است. انفجار بندر شهید رجایی، نیاز به سازوکارهای قوی پدافند غیرعامل در زیرساخت‌های حیاتی ایران را برجسته می‌کند. یک واکنش سریع و هماهنگ، ارزیابی دقیق خسارات و یک استراتژی «بازسازی بهتر از قبل» برای به حداقل رساندن اختلالات بلندمدت و افزایش تاب‌آوری در آینده ضروری است.
تجهیز منطقه به هواپیماها و هلیکوپترهای آبپاش و مواد بازدارنده شعله و خاموش‌کننده‌های صنعتی پودری-کفی با ظرفیت و حجم بالا و تجهیز و مدرن‌سازی کنترل مواد خطرناک (HazMat) با ایجاد سدهای جاذب نفت در دریا برای جلوگیری از گسترش آلودگی و استفاده از مواد خنثی‌کننده شیمیایی در صورت نشت مواد سمی حیاتی است. نصب سیستم‌های اطفای خودکار در بنادر و تاسیسات نفتی و تمرین دوره‌های مقابله با آتش‌سوزی‌های بزرگ برای نیروهای امدادی و ذخیره‌سازی تجهیزات تخصصی در مناطق استراتژیک برای جلوگیری از انفجارهای بعدی و کاهش آلودگی محیطی ضروری است.
